Beynimizdeki dürtü kontrol merkezleri her bir dürtünün sonuçlarını tartar ve kendimize veya başka birine zarar verebilecek şeyler yapmamızı engeller. Dürtü kontrol bozukluğu olan bireyler ise kendileri veya başkaları için açıkça zararlı olduğunu bildikleri belirli bir eylemi gerçekleştirme dürtüsüne direnemezler. Herkesin dürtüleri vardır ancak dürtü kontrol bozukluğuna sahip kişi sorunlu cinsel davranışlar, aşırı alışveriş, kumar, ateş yakma, hırsızlık veya saç yolma gibi zarar verici davranışları içeren dürtüleri kontrol etmede zorluk çekerler.
Sık görülen dürtü kontrol bozuklukları arasında öfke kontrol bozukluğu, trikotillomani (saç yolma hastalığı), kumar oynama bozukluğu ve kleptomani (çalma hastalığı) sayılabilir. Dürtü kontrol bozuklukları fiziksel şiddet, hırsızlık veya mülkün tahrip edilmesini içerebildiği için, bu bozuklukların genellikle hem kişiye hem de çevresindekilere zararlı etkileri bulunur.
Dürtü Kontrol Bozukluğunun Görülme Nedenleri Nelerdir?
Dürtü kontrol bozukluklarının bilinen tek bir nedeni yoktur. Mizaç, çevresel ve genetik faktörler ya da hormonlar gibi etkenlerin dürtü kontrol bozukluğu görülmesinde rol oynayabileceği düşünülmektedir.
Dürtü kontrol bozuklukları anksiyete, yeme ve uyku bozuklukları gibi çeşitli zihinsel bozukluklar ile ya da travmatik beyin hasarı gibi fiziksel durumlarla birlikte ortaya çıkabilir. Kişide madde bağımlılığı bulunuyorsa bu durum dürtü kontrol bozukluğunun kötüye gitmesine neden olabilir.
Dürtü Kontrol Bozukluğunda Süreç Nasıl Gerçekleşir?
Dürtü kontrol bozuklukları ile ilişkili davranışlar ve duygular genellikle benzer bir yol izlemektedir. Dürtü harekete geçirilmeden önce bireylerin çoğu dayanılmaz hale gelebilecek düzeyde bir iç gerilim hissederler. Dürtü davranışa döndüğünde gerginlik geçici olarak hafifletilir ve zevk alınabilir ancak sonrasında kişi suçluluk duygusuyla başka bir patlama yaşayabilir.
Dürtü kontrol bozuklukları genellikle davranışsal bağımlılıklar olarak tanımlanmaktadır ve alkol ya da uyuşturucu gibi bağımlılıklar durumu daha da şiddetli hale getirebilir. Dürtü kontrol bozukluğuna sahip kişinin gerçekleştirdiği dürtüsel eylemler beynin merkezlerini etkileyebilir ve bu durum madde bağımlılığı ile benzer şekilde kişide bağımlılık yaratabilir.
Dürtü kontrol bozukluğuna sahip birey çoğu zaman davranışlarını planlayamazlar. Hissettikleri iç gerilim ve dürtü üzerine hareket etmeleri onlara bir haz ve memnuniyet hissi verir. Dürtüsel eylemi gerçekleştirdikten sonra ise çoğu insan pişmanlık ve kendinden nefret etme gibi duygular barındırmaktadır.
Dürtü Kontrol Bozukluklarının Tedavisi
Dürtü kontrol bozuklukları çoğunlukla psikoterapi ve ilaçların bir kombinasyonu ile tedavi edilmektedir. Düzenli takip sürecin iyi yönetilmesinde oldukça önemlidir. Bilişsel davranışçı terapide bireylerin davranış kalıplarını belirlemeleri ve bu davranışlarla ilişkili olumsuz sonuçları tanımaları teşvik edilir. Davranış modifikasyonu ise dürtü geldiğinde kaçınma tekniklerini öğretir. Maruz bırakma tedavisi ise bireylerin kontrollü bir durumdayken onları tetikleyebilecek durumlara yavaş yavaş bir tolerans geliştirmelerine yardımcı olur.
İlaçlara özellikle dürtü kontrol bozukluğu ile birlikte depresyon gibi çeşitli sorunlar da yaşayan kişilerde başvurulmaktadır. Dürtü kontrol bozukluğu çoğu zaman her ne kadar kontrol edilemez görünse de tedavisi mümkündür. Sonuçlar durumun şiddetine ve bireyin içinde bulunduğu özel durumuna göre değişiklik göstermekle birlikte prognozun genellikle pozitif olduğu düşünülmektedir. Çocukluk ve gençlik çağında uygulanan tedavi planlarının yetişkinlik dönemine kıyasla daha kısa sürede sonuç verdiği görülmüştür.
Dürtü kontrol bozukluğu genellikle madde bağımlılığı ve depresyon gibi çeşitli sağlık koşulları ile birlikte görüldüğünden tedavi planına yaklaşım değişiklik göstermektedir. Çoğu zaman antidepresanlardan ve psikoterapiden birlikte faydalanılmaktadır. Bilişsel davranışçı terapinin ve davranış modifikasyonu ya da maruz bırakma gibi uygulamaların birçok dürtü kontrol bozukluğu için etkili olduğu saptanmıştır. Dürtü kontrol bozukluklarından kaynaklanan kişilerarası çatışma yaşanması durumunda aile terapisi ya da çift terapisi de ek destek sağlayabilir.